علل تأخیر در گفتار کودکان و روش درمان آن

صحبت کردن برای کودک، مثل راه رفتن، یکی از مراحل مهم رشد اوست. اگر کودکی در زمان مناسب شروع به حرف زدن نکند، ممکن است والدین نگران شوند. اما آیا هر کودکی که دیرتر صحبت می‌کند، نیاز به درمان دارد؟ چه زمانی باید به گفتار درمانگر مراجعه کرد؟

در این مقاله از کلینیک گفتار درمانی آیتوان، به بررسی دلایل تأخیر در گفتار کودکان و روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم. اگر نگران صحبت‌کردن فرزندتان هستید، این مقاله راهنمای کاملی برای شماست.

تأخیر در گفتار یعنی چه؟

تأخیر در گفتار به حالتی گفته می‌شود که کودک نسبت به میانگین سنی همسالان خود، دیرتر شروع به صحبت می‌کند یا دایره لغات محدودی دارد.
به عنوان مثال:

در ۱۸ ماهگی کمتر از ۱۰ کلمه می‌گوید
در ۲۴ ماهگی نمی‌تواند جملات دو کلمه‌ای بسازد
یا حرف‌های او برای دیگران قابل فهم نیست

آیا تأخیر در گفتار طبیعی است؟

گاهی تأخیر موقت و قابل‌درمان است؛ اما گاهی می‌تواند نشانه یک اختلال جدی‌تر باشد که نیاز به درمان حرفه‌ای دارد. بنابراین ارزیابی تخصصی مهم است.

مهم‌ترین علل تأخیر در گفتار کودکان

۱٫ 🔈 مشکلات شنوایی

اگر کودک نتواند صداها را به خوبی بشنود، نمی‌تواند درست حرف بزند. مشکلات شنوایی یکی از دلایل اصلی تأخیر در گفتار است.

نشانه‌ها:

واکنش نشان ندادن به صداها یا نامش
بلند حرف زدن غیرمعمول
بی‌توجهی به صدای تلویزیون یا حرف دیگران

✅ راهکار: تست شنوایی و ارجاع به متخصص شنوایی‌شناسی (ادیولوژیست)

۲٫ 🧠 تأخیر رشدی یا مشکلات مغزی

برخی کودکان دارای تأخیر در سایر زمینه‌های رشدی هم هستند؛ مثلاً دیر راه می‌روند، ارتباط چشمی ضعیفی دارند یا دستورات ساده را نمی‌فهمند.

مثال:
کودکی با اوتیسم یا آسیب مغزی خفیف ممکن است دیر صحبت کند.

۳٫ 🗣 اختلال در دستگاه گفتاری

برخی مشکلات آناتومیکی مانند کوتاهی زبان، شکاف کام یا ضعف عضلات زبان و لب می‌توانند باعث دیرگویی شوند.

علائم:

کودک نمی‌تواند برخی صداها را تلفظ کند
هنگام صحبت کردن زیاد آب دهان می‌ریزد

۴٫ 👨‍👩‍👦 کم‌تحرکی زبانی در محیط خانه

اگر کودک در محیطی بزرگ شود که کم‌تر با او صحبت شود یا در معرض واژگان متنوع نباشد، ممکن است دیر زبان باز کند.

⚠️ تلویزیون و موبایل، جایگزین گفت‌وگوی واقعی نمی‌شوند.

۵٫ 💬 دو یا چندزبانه بودن خانواده

در خانواده‌هایی که چند زبان صحبت می‌شود (مثلاً فارسی و انگلیسی یا عربی)، ممکن است کودک دچار سردرگمی موقت شود که باعث تأخیر گفتاری گردد. اما این تأخیر معمولاً زودگذر است.

چه زمانی باید نگران باشیم؟

به جدول زیر دقت کنید:

سن کودک	انتظار طبیعی	نشانه تأخیر گفتار
۱۲ ماه	چند کلمه ساده	سکوت کامل
۱۸ ماه	۱۰ تا ۲۰ واژه	کمتر از ۱۰ واژه
۲۴ ماه	جمله‌های ۲ کلمه‌ای	فقط تک‌واژه، یا درک ضعیف
۳ سال	جملات کامل	گفتار نامفهوم برای غریبه‌ها

اگر هر یک از موارد بالا را در کودک خود مشاهده کردید، وقت آن رسیده که با گفتار درمانگر آیتوان در یزد مشورت کنید.

روش‌های درمان تأخیر گفتار

درمان بر اساس علت دقیق تأخیر تعیین می‌شود. مراحل کلی درمان عبارتند از:

۱. ارزیابی تخصصی توسط گفتار درمانگر

در کلینیک آیتوان، ارزیابی کامل گفتار، زبان، درک، حافظه شنیداری و تعامل کودک انجام می‌شود.

۲. طراحی برنامه درمانی اختصاصی

هر کودک متفاوت است. تمرینات مناسب با سن، علاقه‌مندی و نوع مشکل او انتخاب می‌شوند.

۳. آموزش والدین

بخش مهمی از درمان در خانه انجام می‌شود. گفتار درمانگر به والدین تمرین‌هایی ساده اما مؤثر آموزش می‌دهد.

۴. استفاده از بازی، داستان و تکنولوژی

درمان در قالب بازی، شعر، تصویر و ویدئو باعث جذابیت بیشتر و مشارکت کودک می‌شود.

تمرین‌های خانگی برای کمک به کودک

با کودک زیاد صحبت کنید، حتی اگر جواب نمی‌دهد
از کتاب‌های تصویری استفاده کنید
با صدای بلند برایش قصه بگویید
از بازی‌هایی مثل «اسم حیوانات» و «کارت‌های صدا» استفاده کنید
موقع بازی یا غذاخوردن، اسم اشیاء را بگویید

سوالات متداول والدین

🔸 آیا دیر صحبت کردن نشانه اوتیسم است؟

نه لزوماً. اما تأخیر همراه با نداشتن ارتباط چشمی، بی‌توجهی به اسم یا علاقه به تنهایی ممکن است نشانه‌ای از اختلال طیف اوتیسم باشد. در این صورت ارزیابی جامع لازم است.

🔸 آیا تأخیر گفتار خودبه‌خود خوب می‌شود؟

در مواردی ممکن است، اما معمولاً مداخله حرفه‌ای سریع‌تر و مؤثرتر است.

🔸 چند جلسه گفتار درمانی لازم است؟

بسته به شدت مشکل، معمولاً بین ۳ تا ۱۰ جلسه لازم است.

نتیجه‌گیری

تأخیر در گفتار یک مشکل رایج اما قابل درمان است. تشخیص زودهنگام و اقدام سریع می‌تواند آینده ارتباطی کودک را تضمین کند.
در کلینیک گفتار درمانی آیتوان در یزد، ما با ارزیابی تخصصی و برنامه درمانی اختصاصی، به کودک شما کمک می‌کنیم تا راحت‌تر و روان‌تر صحبت کند.