آموزش توالت رفتن یکی از مراحل مهم رشد کودکان است که خیلی از والدین درباره زمان شروع آن دچار تردید هستند. شاید شما هم شنیده باشید که «تا وقتی کودک خودش آمادگی نداشته باشه، نباید شروع کنید» یا اینکه «تا قبل از دو سالگی، آموزش را جدی نگیرید». اما واقعاً کِی باید آموزش را آغاز کرد؟ آیا نشانه‌های خاصی وجود دارد؟ آیا دیر شروع کردن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند؟
در این مقاله، با بررسی یافته‌های علمی و توصیه‌های متخصصان کودک، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم و به شما کمک می‌کنیم تا با اطمینان بیشتر، آموزش توالت رفتن را در زمان مناسب و با روش درست آغاز کنید.
آمادگی برای آموزش توالت رفتن یعنی چه؟
این مفهوم اولین‌بار توسط دو متخصص کودک به نام‌های بنجامین اسپاک و بری برازلتون مطرح شد. آن‌ها معتقد بودند بعضی از والدین، کودک خود را خیلی زود مجبور به یادگیری می‌کنند، در حالی که کودک هنوز از نظر رشدی آماده نیست. نتیجه این کار، مقاومت کودک و ناامیدی والدین خواهد بود.
پس توصیه این پزشکان چه بود؟ صبر!
صبر کنید تا کودک به برخی نقاط عطف فیزیکی و روانی برسد، آنگاه با آمادگی و پذیرش بیشتری وارد فرآیند آموزش خواهد شد.
اما آیا این نقاط عطف برای همه خانواده‌ها یکسان هستند؟ قطعاً نه!
هیچ نسخه واحدی وجود ندارد
بسیاری از والدین هدف متفاوتی از آموزش دارند. بعضی‌ها می‌خواهند کودک کاملاً مستقل شود و خودش دستشویی برود، لباسش را پایین بکشد، خودش را پاک کند و دست‌هایش را بشوید. طبیعی است که برای رسیدن به این هدف باید صبر کرد تا کودک مهارت‌هایی مثل راه رفتن، صحبت کردن و کنترل مثانه را به‌دست بیاورد.
اما برخی دیگر، مانند کسانی که به روش‌های سنتی‌تر پایبندند، تنها می‌خواهند کودک در سنی پایین‌تر با نشستن روی لگن آشنا شود. برای این والدین، نشانه‌هایی مثل توانایی در کشیدن شلوار پایین اصلاً مهم نیستند.
بنابراین نشانه‌هایی که برای یک خانواده مهم است، ممکن است برای خانواده دیگر بی‌اهمیت باشد. این یعنی باید با توجه به هدفتان، به دنبال نشانه‌های خاصی باشید.
آیا ممکن است خیلی دیر آموزش را شروع کنیم؟
بله، تحقیقات نشان داده که تأخیر زیاد در آموزش ممکن است پیامدهای پزشکی یا رفتاری به دنبال داشته باشد.
برای مثال، آموزش زودهنگام می‌تواند احتمال ابتلا به مشکلات مثانه و روده را کاهش دهد. تحقیقاتی در کشورهای مختلف نشان داده‌اند کودکانی که قبل از ۲۴ ماهگی آموزش دیده‌اند، کمتر دچار مشکلاتی مثل شب‌ادراری یا بی‌اختیاری در روز شده‌اند.
البته این به این معنا نیست که هر کودکی را باید خیلی زود وارد آموزش کرد. باید بین مزایای آموزش زودهنگام و سختی‌ها یا زمان‌بر بودن آن، تعادل ایجاد کرد.
شرایط اولیه‌ای که باید فراهم باشد
صرف‌نظر از اینکه هدف شما چیست، تا زمانی که این شرایط پایه‌ای وجود نداشته باشد، آموزش را شروع نکنید:
کودک باید از نظر جسمی سالم باشد (یعنی دچار یبوست یا اسهال نباشد)
کودک در وضعیت روحی آرام باشد (نه در حال تجربه تنش‌هایی مثل نقل‌مکان یا تولد خواهر و برادر)
کودک همکاری کند (در حال عبور از دوره لجبازی یا مخالفت شدید نباشد)
اگر کودک در این شرایط نباشد، ممکن است آموزش برایش با احساسات منفی همراه شود و بعدها در برابر آن مقاومت کند.
مهم‌ترین نشانه‌های آمادگی کودک برای آموزش
متخصصان مختلف، فهرست‌های متفاوتی از نشانه‌ها ارائه داده‌اند. اما بسیاری از این نشانه‌ها، شباهت‌های زیادی دارند. در ادامه، مهم‌ترین این نشانه‌ها را بررسی می‌کنیم:
فهرست پیشنهادی دکتر گورسکی (American Academy of Pediatrics)
تقلید از رفتار بزرگ‌ترها
قرار دادن اشیا در جای مناسب (مثل اسباب‌بازی در جعبه)
گفتن «نه» برای ابراز استقلال
علاقه به رفتن به دستشویی با والدین
توانایی راه رفتن و نشستن
اطلاع دادن هنگام ادرار یا دفع مدفوع
توانایی کشیدن شلوار بالا و پایین
سایر نشانه‌های پیشنهاد شده توسط پژوهشگران دیگر
ناراحتی از پوشک کثیف و تمایل به تمیز بودن
استفاده از واژه‌های توصیفی مثل «خیس»، «نجس» یا «دستشویی»
توانایی کنترل مثانه (خشک ماندن برای حدود ۲ ساعت یا هنگام چرت روزانه)
درخواست برای استفاده از لگن یا پوشیدن لباس زیری مخصوص بچه‌های بزرگ‌تر
پیروی از دستورهای ساده یا پاسخ به سؤالات
تمایل به انجام کارها به‌تنهایی و احساس غرور نسبت به موفقیت‌های جدید
کدام نشانه‌ها برای شما مهم‌تر است؟
همه این نشانه‌ها مهم نیستند، بسته به هدف شما. مثلاً اگر می‌خواهید آموزش را خیلی زود شروع کنید، نمی‌توانید انتظار داشته باشید کودک خودش شلوارش را پایین بکشد. پس می‌توانید آن نشانه را نادیده بگیرید.
اما اگر هدف شما رسیدن به استقلال کامل کودک در استفاده از توالت است، پس باید صبر کنید تا نشانه‌هایی مثل مهارت‌های حرکتی و زبانی در کودک ظاهر شوند.
آیا می‌توان کاری کرد که کودک زودتر آماده شود؟
بله! برخلاف تصور رایج، می‌توان با اقدامات ساده‌ای، روند آماده‌سازی کودک را تسریع کرد. مثلاً:
نمایش چگونگی رفتن به توالت توسط والدین
استفاده از واژگان مرتبط با توالت در گفتگوها
خواندن کتاب‌های تصویری درباره دستشویی رفتن
پوشاندن لباس‌هایی که راحت بالا و پایین می‌روند
قرار دادن لگن در فضای خانه برای آشنایی کودک با آن
طبق مطالعات انجام شده، کودکانی که در حین آموزش قرار می‌گیرند، مهارت‌هایی مثل درک نیاز به دستشویی و واژگان مرتبط را سریع‌تر یاد می‌گیرند.
سه نشانه‌ای که بیشترین ارتباط را با موفقیت در آموزش دارند
در مطالعه‌ای روی بیش از ۲۰۰ کودک در هلند، مشخص شد که این سه نشانه بیشترین ارتباط را با موفقیت در آموزش دارند:
آگاهی از نیاز به دفع و بیان آن
توانایی بالا و پایین کشیدن لباس‌ها
تمایل به انجام کارها بدون کمک و احساس غرور نسبت به آن‌ها
اگر کودک شما این سه رفتار را نشان می‌دهد، احتمالاً آماده شروع آموزش جدی است.
جمع‌بندی
آموزش توالت رفتن یک مسیر منحصر‌به‌فرد است و هیچ قانون سفت و سختی برای زمان آغاز آن وجود ندارد. فقط باید:
شرایط جسمی و روحی کودک را بسنجید
هدفتان از آموزش را مشخص کنید
نشانه‌هایی که برای هدفتان مهم است را شناسایی کنید
و در صورت لزوم، کودک را برای آموزش آماده کنید
به یاد داشته باشید که آموزش موفق، یعنی یادگیری بدون اجبار، همراه با آرامش، و با حس موفقیت برای کودک.