یکی از مشکلات کلامی که بسیاری از کودکان در سن پایین با آن مواجه میشوند، ناروانی طبیعی است. بسیار مهم است که والدین بتوانند این مسئله را با لکنت افتراق دهند. در این صورت نه تنها از نگرانی آنها کاسته میشود، بلکه تنها با رعایت چند نکته ساده و بدون دریافت درمانهای اضافی این ناروانی به طور کامل برطرف خواهد شد.
ناروانی طبیعی چیست؟
ناروانی طبیعی یک فرایند طبیعی حین رشد گفتار و زبان است که معمولا در کودکان زیر پنج سال رخ میدهد. این پدیده میتواند علل مختلفی داشته باشد که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره خواهد شد.
- افزایش تعداد واژگان بیانی و درکی کودک: تعداد واژگان کودک بین دو تا پنج سالگی به سرعت در حال افزایش است. این مورد باعث میشود فرد هنگام انتخاب کلمه مناسب برای گفتار دچار سردرگمی شود. در نتیجه، هنگام تلاش برای دسترسی به این کلمه علایمی از ناروانی را بروز میدهد.
- فشارهای محیطی و هیجان: درخواستهای مکرر والدین برای صحبت کردن بهتر و سریعتر به خصوص در مقابل سایرین میتواند باعث ایجاد گفتار منقطع شود.
مطلب مفید: تأخیر گفتار در کودکان | علتها، علائم و راههای درمان خانگی
- افزایش پیچیدگی و طول جملات کودک: در این سن کودک در حال یادگیری قواعد زبان مادری خود است و جملات طولانیتری را نسبت به قبل به کار میبرد. تا زمانی که فرزند شما به تسلط کامل در این مرحله برسد ممکن است بریدگیهایی را در کلامش متوجه شوید.
ویژگیهای ناروانی طبیعی
شناخت ویژگیهای ناروانی طبیعی میتواند به شما در تشخیص زودهنگام این مشکل کلامی در فرزندتان کمک شایانی کند. در ادامه به مهمترین مشخصات ناروانیهای طبیعی کلام خواهیم پرداخت.
- تکرار کل کلمه: مهمترین تفاوت ناروانی طبیعی با لکنت زبان، همین مورد است. در لکنت، در صورت وجود تکرار به صورت تکرار بخشی از کلمه دیده میشود. در ناروانیهای طبیعی، این تکرار فقط به صورت تکرار کل واژه مانند” پارک، پارک” رخ میدهد.
- بازگویی جملات با یا بدون ایجاد تغییرات: گاهی ممکن است کودک به عقب برگردد و کل جمله خود را بدون تغییر یا با تغییر دادن یک سری کلمات تکرار کند.
- مکثهای کلامی یا غیرکلامی در میان گفتار: ممکن است مشاهده کرده باشید که فرزندتان در میان صحبت خود یک مکث کوتاه و بدون هیچ کلامی داشته باشد. حتی ممکن است این مکثها به همراه یک سری صوتهایی مانند “اممم” یا تکرار برخی کلمات نامربوط مثل ” خب” یا “بعدش” همراه باشد.
| ویژگی | ناروانی طبیعی | لکنت زبان |
|---|---|---|
| نوع تکرار | تکرار کل کلمه (مثلاً: «پارک، پارک») | تکرار بخشی از کلمه یا صدا (مثلاً: «ب-ب-بچه» یا «آ-آ-آب») |
| تنش یا تلاش فیزیکی | وجود ندارد؛ کودک هنگام گفتار راحت است | وجود دارد؛ ممکن است چهره سفت شود، چشمپر کند یا مشت کند |
| رفتار کودک | از صحبت کردن لذت میبرد و از موقعیتهای گفتاری اجتناب نمیکند | ممکن است از صحبت کردن اجتناب کند، یا در مواجهه با سؤال ناراحت شود |
| مدت زمان | معمولاً ۶ تا ۱۲ ماه طول میکشد و بهتنهایی برطرف میشود | بیش از ۱۲ ماه ادامه دارد و بدون مداخله بهبودی مشاهده نمیشود |
| پاسخ به محیط آرام | در محیطی آرام و بدون فشار، تکرارها کاهش مییابد | حتی در محیط آرام هم تکرارها یا گیرکردنها ادامه دارد |
تفاوت رفتاری و زبانی ناروانی طبیعی با لکنت واقعی
بسیاری از والدین وقتی فرزندشان در حین صحبت کردن تکرار میکند، نگران لکنت میشوند. اما تفاوت کلیدی این دو پدیده در نوع تکرار و واکنش کودک است. در ناروانی طبیعی، کودک معمولاً آرام است، حتی اگر کلمه را دو یا سه بار تکرار کند. او از صحبت کردن لذت میبرد و تلاش فیزیکی (مثل چهرهی کشیده یا سفت شدن گردن) مشاهده نمیشود. در مقابل، در لکنت زبان، کودک ممکن است:
- در تلفظ یک صدا یا بخشی از کلمه گیر کند (مثلاً: «ب-ب-ب-بَچه»)،
- از تکرارهایش ناراحت باشد و سعی کند آنها را پنهان کند،
- در حین گفتار چهره یا بدنش را سفت کند،
- از موقعیتهای گفتاری اجتناب کند (مثلاً وقتی میخواهند نامش را بگوید، سر خود را پایین بیاورد).
برای مطالعه: ۷ مهارت حیاتی پیش از دبستان
نکته مهم: تمام کودکان در مسیر یادگیری گفتار، حداقل یکبار ناروانی طبیعی را تجربه میکنند، اما تنها حدود ۵٪ آنها در نهایت دچار لکنت زبان میشوند. تفاوت اصلی در این است که آیا کودک در حال گذر از یک مرحله رشدی است یا در گیر یک الگوی مقاوم گفتاری شده.
۵ راهکار عملی برای والدین در کاهش ناروانی طبیعی
والدین نقش بسیار مهمی در عبور سالم کودک از مرحله ناروانی طبیعی دارند. رعایت این نکات ساده میتواند به کودک کمک کند تا با آرامش بیشتری حرف بزند:
- آرامتر صحبت کنید: لحن گفتار خود را آهسته و آرام نگه دارید. کودکان مانند آینه رفتار والدین را تقلید میکنند. اگر شما عجله نکنید، او هم عجله نخواهد کرد.
- کودک را وادار به تصحیح گفتار خود نکنید: جملاتی مثل «دوباره بگو» یا «آرومتر حرف بزن» فشار ایجاد میکنند. به جای آن، جملهی او را بهصورت صحیح و آرام تکرار کنید — بدون اینکه به اشتباهش اشاره کنید.
- زمان گوش دادن فعال داشته باشید: هنگامی که کودک صحبت میکند، تمام توجه خود را به او معطوف کنید. از قطع کردن حرف او خودداری کنید، حتی اگر میدانید چه چیزی میخواهد بگوید.
- محیط گفتاری پرتنش نسازید: از پرسیدن سؤالات مکرر یا درخواست «برای مهمانها یک شعر بخوان» خودداری کنید. کودک نباید احساس کند که گفتارش مورد قضاوت است.
- با قصهخوانی و بازیهای کلامی تعامل افزایش دهید: این فعالیتها بدون فشار، فرصتی برای تمرین طبیعی گفتار فراهم میکنند.
| نشانه یا رفتار | چرا مهم است؟ | اقدام پیشنهادی |
|---|---|---|
| ناروانی بیش از ۱۲ ماه ادامه دارد (مثلاً از ۳ سالگی تا ۴.۵ سالگی بهبودی نداشته) | ناروانی طبیعی معمولاً ظرف ۶ تا ۱۲ ماه بهطور خودبهخود برطرف میشود. ادامهٔ طولانیتر ممکن است نشانهٔ لکنت زبان باشد. | فرزند را برای ارزیابی توسط گفتاردرمانگر معرفی کنید. |
| کودک از صحبت کردن اجتناب میکند یا در موقعیتهای گفتاری (مثل پاسخ به نامش) ناراحت میشود | این نشان میدهد که کودک از گفتارش اضطراب دارد — علامتی که در ناروانی طبیعی دیده نمیشود. | با یک گفتاردرمانگر مشورت کنید تا از پیشرفت احتمالی لکنت جلوگیری شود. |
| تکرارها همراه با حرکات فیزیکی مانند چشمپر کردن، سفت کردن فک یا مشت کردن دست هستند | این تلاشهای فیزیکی نشانهٔ مقاومت در برابر گفتار است و معمولاً در لکنت زبان دیده میشود. | ارزیابی تخصصی گفتار و زبان ضروری است. |
| سابقهٔ لکنت زبان در خانواده (مثلاً در پدر، مادر یا خواهر/برادر) | لکنت زبان جنبهٔ ژنتیکی دارد و خطر آن در خانوادههایی با سابقه بیشتر است. | حتی اگر نشانهها خفیف باشد، بهتر است یک جلسه ارزیابی انجام شود. |
| کودک به تدریج واژگانش را از دست میدهد یا درک زبانیاش کاهش مییابد | این علامت نگرانکنندهتر از ناروانی است و ممکن است نشانهٔ اختلال رشدی گستردهتر باشد. | بلافاصله با تیم تخصصی (گفتاردرمانگر + روانشناس کودک) مشورت کنید. |
چه زمانی باید نگران بود؟ (زنگهای هشدار برای مراجعه)
ناروانی طبیعی معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه بهطور خودبهخود برطرف میشود. اما اگر هر یک از موارد زیر در فرزند شما دیده شد، بهتر است با یک گفتاردرمانگر مشورت کنید:
- ناروانی بیش از ۱ سال ادامه دارد (مثلاً از ۳ سالگی تا ۴.۵ سالگی بهبودی مشاهده نشده)،
- کودک از صحبت کردن اجتناب میکند یا در موقعیتهای گفتاری ناراحت میشود،
- تکرارها همراه با حرکات فیزیکی (مثل چشمپره یا مشت کردن دست) هستند،
- خانوادهٔ دیگری از سوی مادر یا پدر سابقهٔ لکنت زبان دارد،
- کودک به تدریج واژگانش را از دست میدهد یا درک زبانیاش کاهش مییابد.
بهیاد داشته باشید: مراجعه به گفتاردرمانگر به معنای «بیمار بودن» کودک نیست. گاهی یک جلسه ارزیابی کافی است تا اطمینان حاصل شود که رشد گفتاری کودک در مسیر درستی قرار دارد.
نتیجهگیری
ناروانی طبیعی بخشی از روند یادگیری گفتار در کودکان است. با ایجاد یک محیط آرام و به دور از تنش، میتوان به کودک کمک کرد تا این مرحله را به راحتی پشت سر بگذارد. اگر ناروانیهای کودکتان طولانیتر شد یا تشدید یافت میتوانید این موضوع را با تیم متخصصین آیتوان در میان بگذارید تا به شما در رفع این مشکل کمک کنند.