شاید تصور کنیم نوزادان تازه‌متولدشده بیشتر زمان خود را با خوابیدن، گریه کردن یا شیر خوردن می‌گذرانند؛ اما تحقیقات علمی چیز دیگری می‌گوید. مغز کوچک نوزادان در همان روزهای نخست زندگی، مشغول پردازش اطلاعات، یافتن الگوها و حتی یادگیری مهارت‌های پیچیده است.
در این مقاله، سفری جذاب به دنیای رشد شناختی نوزادان خواهیم داشت و با شگفتی‌های ذهن آن‌ها آشنا می‌شویم؛ از شناسایی صداها و چهره‌ها گرفته تا نشانه‌هایی از خودآگاهی و توانایی یادگیری در خواب!
نوزادان از پیش از تولد به صداها توجه می‌کنند
حتی پیش از آنکه نوزاد شما به دنیا بیاید، مغزش به صداهای اطراف واکنش نشان می‌دهد. مطالعات تصویربرداری نشان داده‌اند که جنین‌ها هنگام شنیدن صدای مادرشان، تغییراتی در ضربان قلب و حرکات خود نشان می‌دهند. این یعنی نوزادان شنیدن و پردازش صدا را از رحم مادر آغاز می‌کنند.
نوزادان صدای مادرشان را به خوبی تشخیص می‌دهند
پس از تولد، اگر صدای ضبط شده‌ای از مادر نوزاد و صدای زنی غریبه برای او پخش شود، نوزاد به وضوح به صدای مادرش واکنش بهتری نشان می‌دهد. در یک آزمایش جالب، به نوزادان ۱۲ ساعته پستانک‌هایی داده شد که با مکیدن آن‌ها، صدای پخش‌شده تغییر می‌کرد. نوزادان خیلی زود یاد گرفتند که با مکیدن مداوم، صدای مادرشان را بیشتر بشنوند!
علاوه بر این، صدای مادر می‌تواند باعث کاهش درد، کاهش استرس و حتی بهبود یادگیری زبان در نوزاد شود.
ملودی‌های آشنا در رحم نیز به یاد می‌مانند!
اگر در دوران بارداری بارها یک آهنگ خاص، مانند “Twinkle, Twinkle Little Star” را برای جنین پخش کنید، نوزاد پس از تولد نشانه‌هایی از آشنایی با این ملودی را نشان خواهد داد. تحقیقات نشان داده‌اند که مغز نوزادانی که این موسیقی را بارها شنیده‌اند، در مقابل این آهنگ فعالیت بیشتری از خود نشان می‌دهد.
نوزادان با زبان آشنایی دارند!
تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادان می‌توانند تفاوت صداهای زبان مادری خود با زبان‌های دیگر را تشخیص دهند. در یک آزمایش، نوزادان سوئدی و انگلیسی هنگام شنیدن صدای واکه‌های زبان بیگانه، بیشتر مک می‌زدند؛ گویی برای یادگیری زبان جدید کنجکاوی نشان می‌دادند.
جالب‌تر اینکه، نوزادان می‌توانند در جریان گفتار پیوسته، کلمات را از یکدیگر تفکیک کنند! این توانایی به کمک ویژگی‌های آوایی مانند زیر و بم صدا و الگوهای آماری زبان اتفاق می‌افتد.
همچنین نوزادان به طور طبیعی ترجیح می‌دهند صدای بزرگسالانی را بشنوند که با لحن خاص و آهنگین (baby talk) با آن‌ها صحبت می‌کنند؛ این نوع گفتار یادگیری زبان را برایشان آسان‌تر می‌کند.
دنیای دیداری از نگاه یک نوزاد
هرچند بینایی نوزادان در بدو تولد چندان واضح نیست، اما آن‌ها به طور ویژه‌ای به حرکت‌های زیستی (مانند حرکت انسان‌ها) توجه می‌کنند. حتی اگر تنها نقاط نوری متحرک را ببینند، اگر این نقاط به صورت هماهنگ حرکت کنند، توجه بیشتری نشان می‌دهند.
علاقه ویژه به چهره‌ها
نوزادان تازه‌متولدشده تمایل دارند بیشتر به چهره‌ها نگاه کنند. آن‌ها چهره‌های خوشحال را ترجیح می‌دهند، به ویژه زمانی که فرد مقابلشان تماس چشمی برقرار کند. حتی می‌توانند تفاوت‌های ظریف بین حالات چهره مختلف را تشخیص دهند و پس از مدت کوتاهی، چهره افراد خاصی را به خاطر بسپارند.
درک اشیا از طریق لمس
در آزمایش‌هایی شگفت‌انگیز مشخص شده که نوزادان می‌توانند تنها از طریق لمس، شکل سه‌بعدی اشیا را در ذهن خود تجسم کنند. اگر جسمی مانند استوانه در دست نوزاد قرار گیرد، حتی بدون دیدن آن، نوزاد قادر است پس از مشاهده تصویری از چند شیء، همان شکلی را که لمس کرده بود تشخیص دهد.
حس ابتدایی از تعداد و کمیت
نوزادان نمی‌توانند بشمارند، اما می‌توانند تفاوت بین تعدادهای مختلف (مثلاً ۴ و ۱۲) را تشخیص دهند. همچنین می‌توانند تعداد صداهای شنیده‌شده را با تعداد اشیای دیداری تطبیق دهند. به عنوان مثال اگر چهار بار صدای “را” بشنوند، بیشتر به تصویری که چهار شیء دارد نگاه می‌کنند.
البته این توانایی زمانی کارآمد است که اختلاف تعداد بین گروه‌ها نسبتاً زیاد باشد (مثلاً سه برابر یا بیشتر).
نشانه‌هایی از خودآگاهی در نوزادان
آیا نوزادان خودآگاه هستند؟ به نظر می‌رسد پاسخ مثبت باشد. نوزادان می‌توانند صدای گریه خود را از گریه دیگران تشخیص دهند و شواهد نشان می‌دهد که نوعی آگاهی از بدن خود دارند. مطالعات تصویربرداری مغزی هم نشان می‌دهد که شبکه‌های عصبی مرتبط با هوشیاری در مغز نوزادان فعال است.
نتیجه‌گیری
از همان لحظه‌های نخست زندگی، نوزادان با ذهنی جستجوگر و شگفت‌انگیز، دنیای اطراف خود را کشف می‌کنند. آن‌ها صداها را می‌شناسند، زبان را می‌آموزند، چهره‌ها را به خاطر می‌سپارند و حتی مفاهیمی انتزاعی مانند تعداد یا شکل اشیا را درک می‌کنند. این کشفیات، پایه‌گذار یادگیری و رشد بی‌نظیر آن‌ها در سال‌های بعدی زندگی خواهد بود.