اتیسم چیست؟
اتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است که بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت های ارتباطی تأثیر میگذارد. این شرایط معمولاً در سه سال اول زندگی نمایان میشود و با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص میشود. تشخیص به موقع و مداخله زودهنگام میتواند نقش تعیینکنندهای در بهبود عملکرد کودک داشته باشد.
مطلب مفید: سندروم انیشتین چیست؟
مشکلات در تعاملات اجتماعی
کودکان مبتلا به اوتیسم در درک احساسات و افکار دیگران با مشکل مواجه هستند. آنها ممکن است: – قادر به تفسیر حالتهای چهره و تن صدا نباشند – در درک شوخیها و استعاره ها دچار مشکل شوند – نتوانند در موقعیتهای اجتماعی مناسب رفتار کنند – تمایل کمی به برقراری دوستی با همسالان خود نشان دهند این کودکان اغلب در بازیهای گروهی مشارکت نمیکنند و ترجیح میدهند تنها بازی کنند.
برقراری ارتباط چشمی کم یا عدم آن
کودکان اوتیستیک معمولاً: – از نگاه مستقیم به چشمان دیگران پرهیز میکنند – در حین صحبت کردن به نقاط دیگری خیره میشوند – تماس چشمی بسیار کوتاه و گذرا برقرار میکنند این رفتار نه از روی بیاحترامی، بلکه به دلیل تفاوت در پردازش حسی و اجتماعی است. برای این کودکان، تماس چشمی میتواند بسیار overwhelming باشد.
استفاده از زبان غیرمعمول در کودکان اتیسم
الگوهای زبانی در کودکان اوتیستیک ممکن است شامل موارد زیر باشد: – تکرار کلمات و جملات (اکولالیا) – استفاده از ضمایر به صورت معکوس (استفاده از “او” به جای “من”) – لحن یکنواخت و فاقد هیجان – صحبت کردن با صدای بسیار بلند یا بسیار آهسته – تمرکز وسواسگونه روی موضوعات خاص در گفتگو
برای مطالعه: نشانههای گرسنگی نوزادان
تاخیر مشاهده شده در گفتار
تأخیر در رشد گفتار یکی از نشانههای شایع اوتیسم است: – حدود ۴۰٪ کودکان اوتیستیک صحبت نمیکنند – ۲۵-۳۰٪ ممکن است کلمات را در ابتدا یاد بگیرند اما سپس آنها را از دست بدهند – شروع گفتار ممکن است بعد از ۵ سالگی اتفاق بیفتد – درک زبان اغلب از بیان زبان بهتر است گفتاردرمانی میتواند به توسعه مهارتهای ارتباطی کمک شایانی کند.
حساسیتهای حسی غیرمعمول
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب: – نسبت به صداهای معمولی مانند جاروبرقی حساسیت شدید نشان میدهند – از لمس شدن یا در آغوش گرفته شدن اجتناب میکنند – به نورهای خاص یا چراغهای چشمکزن واکنش شدید نشان میدهند – ممکن است بافتهای خاص غذایی را نپذیرند – گاهی تحمل درد بالایی دارند یا برعکس، بسیار حساس هستند این حساسیتها میتواند زندگی روزمره را برای کودک و خانواده چالشبرانگیز کند.
علایق محدود و رفتارهای تکراری
ویژگیهای بارز این حوزه شامل: – تمرکز شدید روی موضوعات خاص (مثل قطارها یا اعداد) – اصرار بر یکنواختی و مقاومت در برابر تغییر – انجام حرکات تکراری (دست زدن، تاب خوردن) – چیدمان وسایل به شیوهای خاص و حساسیت به بهم خوردن نظم – پیروی از روالهای ثابت و اضطراب در صورت تغییر برنامه
چگونه به کودک مبتلا به اتیسم کمک کنیم
برنامهریزی و ایجاد روتین ثابت
ایجاد برنامه روزانه قابل پیشبینی به کاهش اضطراب کودک کمک میکند. استفاده از برنامههای بصری، اعلام تغییرات از قبل و حفظ consistency در محیط زندگی میتواند بسیار مؤثر باشد.
تقویت مهارتهای ارتباطی
روشهای جایگزین ارتباطی مانند PECS، زبان اشاره یا دستگاههای ارتباطی میتواند به کودک کمک کند نیازهای خود را بیان کند. گفتاردرمانی تخصصی میتواند در توسعه مهارتهای کلامی مؤثر باشد.
مطالعه کنید: نوزادان به چه میاندیشند؟
استفاده از روشهای تقویتی
سیستمهای پاداش میتواند برای تشویق رفتارهای مطلوب استفاده شود. این پاداشها باید فوری، متناسب با علایق کودک و consistent باشند.
همکاری با متخصصان
کار تیمی بین والدین، گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و روانشناس کودک ضروری است. برنامه مداخله ای باید فردی شده و متناسب با نیازهای خاص کودک طراحی شود.
تفاوت اوتیسم با تأخیر ساده گفتاری و سایر اختلالات
بسیاری از والدین هنگامی که فرزندشان دیر شروع به حرف زدن میکند، نگران اوتیسم میشوند. اما مهم است بدانیم که تأخیر ساده گفتاری و اختلال طیف اوتیسم دو شرایط متفاوت هستند. در تأخیر ساده گفتاری، کودک تنها در بیان کلامی عقبتر از همسالان است، اما در عین حال:
- با چشمتماس و اشاره با دیگران ارتباط برقرار میکند،
- در بازیهای تعاملی شرکت میکند،
- واکنش مناسب به نامش نشان میدهد،
- و از تعاملات اجتماعی لذت میبرد.
| گروه سنی | نشانههای هشداردهنده اوتیسم |
|---|---|
| ۱۲ تا ۱۸ ماه | • به نامش واکنش نشان نمیدهد • تماس چشمی کم یا نامنظم دارد • اشاره به اشیا یا به اشتراک گذاشتن علاقه (مثلاً نشان دادن چیزی به مادر) ندارد • واژههای معنیداری مانند «ماما» یا «بابا» نمیگوید |
| ۱۸ تا ۲۴ ماه | • هیچ کلمهی معنیداری نمیگوید • در پاسخ به سؤالات ساده (مثل «توپ کجاست؟») واکنش مناسب نشان نمیدهد • علاقهای به بازیهای تعاملی مانند «چت-چت» یا «پنهان شو» ندارد • از دیگران به عنوان ابزار استفاده میکند (مثلاً دست مادر را میگیرد و به سمت چیزی میکشد) |
| ۲ تا ۳ سال | • هنوز جملهی دو کلمهای نمیسازد • در بازیهای کودکانه شرکت نمیکند • نسبت به تغییرات کوچک (مثل جابهجایی وسایل) واکنش شدید نشان میدهد • حرکات تکراری مانند دستزدن یا چرخش بدن دارد |
| ۳ تا ۵ سال | • دوستی با همسالان برقرار نمیکند • شوخی، استعاره یا لحن طنز را درک نمیکند • در گفتگو فقط دربارهٔ موضوعات خاصش صحبت میکند • از زبان غیرمعمول استفاده میکند (مثل تکرار جملات تلویزیون یا معکوس بودن ضمایر) |
در مقابل، کودک اوتیستیک حتی اگر حرف بزند، ممکن است:
- از نگاه کردن به چشم دیگران خودداری کند،
- نیازهایش را بدون اشاره یا تعامل اجتماعی بیان کند (مثلاً دست شما را بگیرد و به سمت چیزی بکشد)،
- به اسمش واکنش نشان ندهد،
- یا در پاسخ به سؤالات اجتماعی (مثل «چه خبر؟») پاسخ نامربوط بدهد.
همچنین، اختلالات دیگری مانند اختلال پردازش حسی یا اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است برخی ویژگیهای اوتیسم را تقلید کنند. برای مثال، کودکی که به دلیل حساسیت شنوایی از صداها اجتناب میکند، ممکن است شبیه یک کودک اوتیستیک به نظر برسد. یا کودکی که به دلیل اضطراب اجتماعی در محیطهای جدید ساکت است، نباید سریع برچسب اوتیسم به او زده شود.
بخوانید: بازگشت رشدی و راهکارهای عملی رفع آن
بنابراین، تشخیص اوتیسم تنها بر اساس تأخیر گفتاری کافی نیست. ارزیابی باید جامع باشد و شامل رفتارهای اجتماعی، ارتباط غیرکلامی، الگوهای رفتاری و پردازش حسی شود. این کار فقط توسط تیمهای تخصصی (شامل روانشناس کودک، گفتاردرمانگر و کاردرمانگر) امکانپذیر است.
نقش خانواده در حمایت روزمره از کودک اوتیستیک
خانوادهها مهمترین ستون حمایتی برای کودک اوتیستیک هستند. حتی پیشرفتهترین برنامههای درمانی زمانی پایدار خواهند بود که در خانه نیز ادامه یابند. در اینجا چند راهکار روزمره که والدین میتوانند برای حمایت مؤثرتر از فرزند خود به کار بگیرند، آورده شده است:
- یادگیری از کودک خود: هر کودک اوتیستیک منحصر به فرد است. به جای مقایسه با دیگران، سعی کنید فهم کنید که چگونه فرزند شما با دنیا ارتباط برقرار میکند. چه چیزی او را آرام میکند؟ چه چیزی باعث استرس او میشود؟
- استفاده از برنامههای بصری: تصاویر، نمودارها و دستهبندیهای رنگی به کودک کمک میکنند تا انتقال بین فعالیتها را بهتر درک کند. مثلاً یک برنامه تصویری از «صبحانه → مسواک زدن → پوشیدن لباس → رفتن به مدرسه» میتواند بسیار کمککننده باشد.
- ارتباط از طریق راههای غیرکلامی: اگر کودک شما هنوز صحبت نمیکند، میتوانید از اشاره، تصاویر (PECS) یا حتی تلفنهای هوشمند با برنامههای ارتباطی استفاده کنید. مهم این است که به او بفهمانید: «صدا زدن تو مهم است و من گوش میدهم.»
همچنین بخوانید: دشمن پنهان رشد گفتار کودک شما
- ایجاد فضای حسی مناسب: اگر کودک شما به نور یا صدا حساس است، سعی کنید محیط خانه را به گونهای تنظیم کنید که این محرکها را کاهش دهید (مثلاً استفاده از لامپهای غیر چشمکزن، فضای آرام برای استراحت). همچنین، اگر نیاز به فشار حسی دارد (مثل غلتیدن در فرش یا پوشیدن لباس تنگ)، این نیاز را جدی بگیرید.
- مراقبت از خود والدین: همراهی با کودک اوتیستیک گاهی خستهکننده است. والدین باید به خودشان هم توجه کنند: استراحت کافی داشته باشند، از حمایتهای اجتماعی استفاده کنند و از گروههای پشتیبانی والدین دیگر کمک بگیرند. یک والد آرام، الگوی بهتری برای کودک است.
نکته پایانی: پیشرفت کودک اوتیستیک همیشه خطی نیست. گاهی هفتهها پیشرفت مشهودی دیده نمیشود، اما ناگهان یک روز همه چیز تغییر میکند. صبور باشید، هر قدم کوچک هم ارزشمند است.
نتیجهگیری
هر کودک اوتیستیک منحصر به فرد است و نقاط قوت و چالشهای خاص خود را دارد. با درک عمیق، حمایت مستمر و مداخله به موقع، میتوانیم به این کودکان کمک کنیم تا حداکثر پتانسیل خود را محقق سازند. پذیرش تفاوتها و تمرکز بر تواناییها rather than محدودیتها کلید موفقیت در همراهی با کودکان اوتیستیک است.