مشکلات گفتاری در کودکان دوزبانه
بسیاری از خانواده‌های ایرانی در مناطق گوناگون کشور با دو یا چند زبان سر و کار دارند. کودکی که مثلاً در یک خانواده‌ی کُرد زبان متولد می‌شود ولی بعد باید فارسی بیاموزد، یا کودکی که پدر و مادرش به فکر آموزش زبان انگلیسی از سنین پایین هستند، همگی نمونه‌هایی از کودکان دوزبانه به شمار می‌آیند. والدین این کودکان علاوه بر مزایای دوزبانگی، نگرانی‌هایی درباره‌ی رشد گفتاری و زبانی فرزندانشان دارند. در این مقاله، به زبان ساده و بر اساس پژوهش‌ها و تجربیات متخصصان به سوالات شما درباره این مشکلات پاسخ می‌دهیم.
آیا دوزبانگی باعث تاخیر در گفتار می‌شود؟
یکی از دغدغه‌های رایج والدین این است که یادگیری دو زبان به طور همزمان، مبادا باعث تأخیر در شروع حرف زدن کودک شود. خبر خوب این است که تحقیقات نشان می‌دهد تربیت کودک به صورت دوزبانه به خودی خود باعث ایجاد مشکل در رشد زبان نمی‌شود. البته باید توجه داشت اگر آموزش زبان دوم در سن بسیار پایین و پیش از تکامل زبان مادری آغاز شود، ممکن است کودک دچار نوعی سردرگمی زبانی شود که به شکل تأخیر در تکلم بروز می‌کند.
متخصصان گفتاردرمانی تأکید می‌کنند که بهترین زمان برای شروع آموزش جدی زبان دوم، زمانی است که پایه‌های زبان اول به طور کامل شکل گرفته باشد (حدود ۴ سالگی) و در هر حال باید تا سنین پیش‌دبستانی، زبان مادری کودک در اولویت قرار گیرد. به عبارت دیگر، اگر کودکی ابتدا زبان مادری خود را خوب یاد بگیرد، یادگیری زبان‌های بعدی برایش آسان‌تر و بی‌دغدغه‌تر خواهد بود.
آیا تفاوت‌های زبانی باعث مشکلات در تولید صدا می‌شود؟
کودکان دوزبانه هنگام یادگیری دو زبان با دو مجموعه آوا و صدا روبه‌رو هستند. هر زبان صداهای ویژه‌ی خود را دارد و ممکن است برخی آواهایی که در یک زبان وجود دارد، در زبان دیگر نباشد. به همین دلیل، طبیعی است که کودک دوزبانه در ابتدای کار در تشخیص یا تلفظ برخی صداهای خاص دچار چالش شود. چنین خطاهای تلفظی در سنین پایین طبیعی است و با افزایش تمرین و مواجهه‌ی کودک با هر دو زبان، رفته‌رفته برطرف می‌شود. در واقع کودک به مرور یاد می‌گیرد که چگونه هر صدا را در زبان مربوط به خودش ادا کند و سیستم آوایی دو زبان را از هم تفکیک نماید.
برای کمک به کودک در این زمینه، والدین می‌توانند با شیوه‌های سرگرم‌کننده تمرین تلفظ داشته باشند. مثلا تکرار شعرها یا بازی با کلمات (شعر و ترانه‌های کودکانه در هر دو زبان) می‌تواند به تقویت تلفظ صحیح کمک کند. نکته‌ی مهم آن است که والدین در مواجهه با اشتباهات تلفظی، صبور باشند و به جای تصحیح مکرر و مستقیم (که ممکن است اعتماد به نفس کودک را کاهش دهد)، الگوی صحیح را خودشان در پاسخ تکرار کنند تا کودک به طور غیرمستقیم الگو بگیرد.
راهکارهای گفتاردرمانی برای رفع مشکلات زبانی کودک دوزبانه چیست؟
حتی با رعایت همه‌ی توصیه‌ها، ممکن است برخی کودکان دوزبانه دچار مشکلات گفتاری یا زبانی باشند که نیاز به مداخله‌ی تخصصی داشته باشد. این مشکلات می‌تواند شامل تاخیر قابل توجه در گفتار، اختلال در تلفظ صداها، لکنت زبان، یا دشواری در درک و ساخت جملات باشد. در چنین مواردی بهترین کار ارزیابی جامع گفتار و زبان کودک توسط یک متخصص گفتاردرمانی (آسیب‌شناس گفتار و زبان) آشنا با دوزبانگی است. در صورت احساس هر گونه مشکل در گفتار کودک خود می‌‌توانید از تیم گفتاردرمانی آیتوان کمک بگیرید. چند راهکار کلی که گفتاردرمانگران و متخصصان برای بهبود مشکلات زبانی کودکان دوزبانه توصیه می‌کنند به شرح زیر است:
پیشنهاد می‌شود تا زمان برطرف شدن مشکل تاخیر کلام، صرفا با یکی از این دو زبان با فرزند خود و حتی با سایر اعضای خانواده صحبت کنید. اولویت با زبانی است که در مدرسه و کتب درسی آموزش داده می‌شود که در کشور ما فارسی است. اما اگر مشکل گفتاری فقط به شکل اختلال در تلفظ کلمات است، می‌تانید از هر دو زبان به طور همزمان استفاده نمایید. . به این معنی که نباید تصور کنیم برای حل مشکل، یکی از زبان‌ها را حذف یا کم‌رنگ کنیم؛ بلکه باید به هر دو زبان کودک توجه شود.
نتیجه‌گیری
دوزبانگی در کودکان یک فرایند طبیعی و مفید است که می‌تواند باعث تقویت مهارت‌های زبانی و شناختی کودک شود، اما برای موفقیت در یادگیری هر دو زبان، نیاز به صبر و دقت دارد. والدین باید به زبان مادری کودک توجه ویژه‌ای داشته باشند و محیط غنی از فرصت‌های زبانی در هر دو زبان فراهم کنند.