مقدمه
ممکن است با خودتان فکر کنید: «چرا کودک نوپای من دوباره مانند نوزاد رفتار می‌کند؟!» این «برگشت به عقب» در مهارت‌ها یا همان رجعت رشدی (Developmental Regression) می‌تواند نگران‌کننده باشد. در این مقاله به شما کمک می‌کنیم تا علل مختلف رجعت رشدی را بشناسید، تفاوت بین رجعت طبیعی و نشانه‌های هشداردهندهٔ اوتیسم را متوجه شوید و بدانید چه زمانی باید به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.
رجعت رشدی چیست؟
رجعت رشدی یعنی از دست رفتن یا کاهش مهارت‌هایی که کودک پیش‌تر به آن‌ها مسلط بوده است. این مهارت‌ها می‌توانند در حوزه‌های زیر باشند:
دستشویی‌رفتن: کودکی که کامل آموزش توالت را یاد گرفته یکباره هنگام روز دچار تصادف می‌شود.
حرکتی: کودکی که راه می‌رفت دوباره به چهار دست و پا حرکت می‌کند.
خواب: کودک تا پیش از این شب‌ها را بدون حضور شما می‌خوابید، حالا برای خوابیدن نیاز به بغل یا بوسه دارد.
حرف‌زدن: نوپایی که جملات ساده می‌ساخت، حالا بیشتر با صداهای بی‌معنی یا «بابا/ماما» حرف می‌زند.
اجتماعی: کودکی که با بچه‌های هم‌سن بازی می‌کرد حالا در جمع سکوت می‌کند.
رجعت‌های کوتاه‌مدت و خفیف در دوران نوپایی معمول است و غالباً جای نگرانی ندارد. اما اگر این وضعیت طولانی شود یا با نشانه‌های دیگر همراه باشد، باید جدی گرفته شود.
۱. تمرکز روی مهارت جدید: علت طبیعی رجعت
بسیاری از رجعت‌های رشدی زمانی رخ می‌دهند که کودک می‌خواهد یک مهارت جدید را یاد بگیرد. دلیلش ساده است: وقتی مغز کودک انرژی و توجه خود را صرف پیچیده‌ترین مهارت می‌کند، مهارت‌های قبلی ممکن است کمی «فراموش» شوند.
اگر کودک شما در حال یادگیری استفاده از توالت است، ممکن است غافلگیرانه در گفتار یا خواب او تغییراتی ببینید.
هنگام تمرین راه‌رفتن یا بالا‌و‌پایین رفتن از پله، ممکن است کمی بیشتر دچار سُرخوردن یا اشتباه حرکتی شود.
راهکار:
صبور باشید و زمان کافی در اختیار کودک بگذارید.
مهارت جدید را با تشویق‌های کوچک و جشن گرفتن پیشرفت‌ها تثبیت کنید.
انتظار داشته باشید مهارت‌های قبلی دوباره برگردند؛ به‌خصوص پس از تسلط کودک بر مهارت تازه.
۲. تغییرات بزرگ در زندگی: استرس و رجعت
کودکان نوپا به تغییرات محیطی و احساسی بسیار حساس هستند. هر اتفاق مهمی—از جابه‌جایی خانه تا اضافه شدن خواهر/برادر—می‌تواند سطح اضطراب او را بالا ببرد و منجر به رجعت رشدی شود.
اسباب‌کشی: فضای جدید، صداهای ناآشنا و از دست رفتن احساس امنیت قبلی.
تغییر مهدکودک یا مربی: جدایی از چهره‌های آشنا، عادت کردن به قوانین و افراد جدید.
ورود عضو جدید خانواده: احساس رقابت برای جلب توجه والدین.
راهکار:
ایجاد روتین ثابت
حفظ ساعات خواب، وعده‌های غذایی و فعالیت‌های همیشگی به کودک کمک می‌کند احساس امنیت کند.وقت یک‌به‌یک والد–کودک
حداقل روزی ۱۵–۲۰ دقیقه بدون مزاحمت در بازی یا قصه‌خوانی با کودک باشید تا بداند هنوز فرد مهم زندگی شماست.ابراز احساسات ساده
با کلمات ساده به کودک بگویید که «می‌دانم اسباب‌کشی سخت بود، اما تو قوی هستی؛ همین جا دوستت دارم».
۳. اوتیسم: نشانه‌های هشداردهنده
اگر رجعت رشدی دوام پیدا کرد و با علائم زیر همراه بود، بهتر است هرچه زودتر به متخصص اطفال یا روانشناس کودک مراجعه کنید:
تکرار بی‌هدف کلمات یا عبارات (echolalia).
عدم توانایی در برقراری ارتباط غیرکلامی (کاهش اشاره یا تماس چشمی).
عدم رغبت به بازی‌های گروهی و تعامل با هم‌سالان.
حساسیت بسیار زیاد به صدا، نور یا لمس.
حرکات تکراری مانند بال‌بال زدن دست یا گام‌برداشتن به یک شکل.
در بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، علائم تا حدود سن دو سالگی به‌خوبی دیده نمی‌شوند، اما رجعت در گفتار یا ارتباط می‌تواند زنگ خطری باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر رجعت بیش از ۲–۳ هفته ادامه داشت و هیچ نشانه‌ای از بهبود دیده نمی‌شد.
اگر علاوه بر رجعت در چند حوزه، علائم هشداردهندهٔ اوتیسم یا اضطراب شدید ظاهر شد.
اگر رجعت با اختلال تغذیه یا خواب شدید همراه بود و کیفیت زندگی کودک و خانواده را تحت تأثیر قرار داد.
پزشک ممکن است شما را به متخصص گفتاردرمانی، کاردرمانی یا روانشناس کودک ارجاع دهد تا ارزیابی‌های دقیق‌تری انجام شود.
نکات عملی برای والدین
ثبت روزانهٔ پیشرفت‌ها و برگشت‌ها
یک دفترچه ساده کنار تخت یا اپلیکیشن موبایلی: چه مهارتی از دست رفته و چه زمانی دوباره ظاهر شده است؟استفاده از بازی‌درمانی
بازی‌های گروهی یا فردی که مهارت‌های از دست رفته را به‌طور غیرمستقیم تمرین می‌کنند.تشویق و جملات مثبت
«تو قوی هستی»، «دارم افتخار می‌کنم به تلاشت»، «هر روز داری بهتر می‌شی».گروه‌های پشتیبانی والدین
شرکت در جلسات حضوری یا آنلاین با والدینی که تجربهٔ مشابه دارند؛ هم‌فکری و اشتراک راهکارها.
نتیجه‌گیری
رجعت رشدی در نوپایان، گرچه ممکن است والدین را نگران کند، اغلب دلایل ساده و طبیعی دارد: یادگیری مهارت جدید یا استرس ناشی از تغییرات زندگی. اما همواره باید مراقب علائم هشداردهندهٔ اوتیسم و اضطراب باشید و در صورت لزوم، از کمک تخصصی بهره‌مند شوید. هر چه زودتر مداخله کنید، شانس بازگشت سریع‌تر و پیشرفت مستمر فرزندتان بیشتر خواهد بود.